امام رضا(ع) و گفت‌وگو با پیروان ادیان

با همکاری دبیرخانه همایش بین‌المللی امام رضا(ع) و گفت‌وگوی ادیان دوازدهمین پیش نشست علمی همایش بین المللی «امام رضا(ع) و گفت‌وگوی ادیان» برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه، با همکاری دبیرخانه همایش بین‌المللی امام رضا(ع) و گفت‌وگوی ادیان دوازدهمین پیش نشست علمی همایش بین المللی «امام رضا(ع) و گفت‌وگوی ادیان» با حضور حجت الاسلام و المسلمین دکتر مهراب صادق نیا عضو هيئت علمي گروه اديان ابراهيمي و دکتر احمد رضا مفتاح مشاور عالی ریاست دانشگاه و عضو هيئت علمي گروه اديان ابراهيمي را برگزار شد.

در این نشست دکتر مهراب صادق‌نیا موضوع سخنرانی خود را بایسته‌های گفت‌وگوی ادین با تاکید بر الاهیات تطبیقی عنوان کرده و گفت: گفت‌وگوی‌های بین ادیان نقطه‌ی آغازین مشخصی ندارد. این پدیده، از نخستین مواجهه‌ی انسان با دیگری دینی شکل گرفته است. یعنی از روزی که انسانِ دین‌دار با کسی روبرو شد که باورداشت‌ها و مناسک مذهبی متفاوتی دارد. در جهان اسلام نیز گفت‌وگوی میان مسلمانان و غیر آن‌ها از همان زمان نزول وحی آغاز شد. بیراه نیست اگر بگویم که قرآن کریم یک متن با پیام متعالی است که مبتنی بر گفت‌وگو با ادیان دیگری نازل شده و راه و رسم گفت‌وگو را نیز تعلیم می‌دهد. در سنت و سیره‌ی پیامبر و امامان معصوم بویژه امام رضا (علیه‌السلام) نیز گفت‌وگو با پیروان ادیان دیگر وجود دارد.
وی ادامه داد: با این حال، گفت‌وگو به مثابه یک کنشِ سازمانی و یا به مثابه یک فعالیت آکادمیک عمر چندانی ندارد. در طول تاریخ، گفت‌وگوها همواره هدف واحدی را دنبال نمی‌کرداند. نخستین گفت‌وگوها بیش‌تر سویه‌هایی مجادله‌ای داشت. به این معنا که بر تمایزات هویتی تاکید دارد و دال مرکزی آن‌ها خودحق‌پنداری و دگرانکاری بود. این مدل از گفت‌وگوی بین ادیان بر این نکته تاکید داشت که در سنت الاهیاتی رقیب، چیزی که بتوان از آن دفاع کرد و از آن آموخت وجود ندارد. تلاش برای برجسته‌کردن تمایزات هویتی گفت‌وگوها را بیش‌تر به صورتی از مجادله و مناظره تبدیل می‌کرد.
در جهان جدید، گفت‌وگوی بین ادیان هدف دیگری را دنبال کرده و از اصالت بیش‌تری برخوردار است. یعنی نفسِ گفت‌وگو اهمیت یافته است. در این مدل از گفت‌وگوها بر فهم دیگری و نیز فهم خود از طریق دیگری و مشارکت پیروان ادیان در حوزه‌ی عمومی تاکید و تمرکز می‌شود. این الگوی از گفت‌وگو، تلاش دارد تا تمایزها را کم‌رنگ نشان دهد و فاصله‌ها را کم‌رمق و کم‌اهمیت جلوه دهد.
دکتر صادق‌نیا در پایان افزود: گفت‌وگوی بین ادیان در جهان جدید، گاهی با ترس از دست دادن هویّت دینی همراه شده و مقاومت‌هایی را بر می‌انگیزاند. برای نمونه اگر بر اساس نظریه‌ی کنش ارتباطی یورگن هابرماس به دنبال گفت‌وگوی آرمانی باشیم، ترس از دست دادن تمایزات هویتی بیشتر خواهد بود. به همین دلیل تلاش برای به دست آوردن شیوه‌ای از گفت‌وگو که هویّت دینی گفت‌وگو‌کننده را تهدید نکند، اهمیت یافته است. از میان رویکردهای مختلف در الاهیات تطبیقی، رویکرد فرانسیس کلونی، ا‌حتمالا می‌تواند بیشتر مفید باشد. رویکردی که بر لزوم توجه و تاکید بر هویّت دینی تاکید دارد. الاهیات تطبیقی در مدل فرانسیس کلونی به دلیل تاکید بر پل زدن به سنت دینی دیگری، سازنده بودن، و اهتمام به مشارکت در جهت تامین خیر عمومی می‌تواند روش مناسبی باشد.

در ادامه این نشست دکتر احمد رضا مفتاح موضوع سخنرانی خود را چگونگی امکان گفت‌وگوی ادیان با توجه به رویکرد انحصارگرایی عنوان کرده و گفت: گفت‌وگوی امام رضا (ع) با پیروان ادیان مختلف در دوره‌ای واقع شده است که دوره انکار دیگری دینی بوده است، از این رو امام رضا پرچمدار گفت‌وگو محسوب می‌شود. اما گفت‌وگوی ادیان به معنای جدید نسبت به مناظره و احتجاجی که در گذشته مرسوم بوده است یک پارادایم محسوب می‌شود و از مسائل جدید الاهیات مسیحی به‌شمار می‌رود. اکثر نظریه‌پردازان این حوزه همچون جان‌هیک، ریمون پانیکار، لئونارد سویدلر، هانس‌کونگ، پل‌نیتر ماهیت گفت‌وگوی ادیان را به رویکرد کثرت‌گرایانه گره زده‌اند. آنان به‌گونه‌ای گفت‌وگوی ادیان را تعریف می‌کنند که دو طرف گفت‌وگو باید آمادگی پذیرش حقیقت و حتی تغییر و دگرگونی را داشته باشند.

وی ادامه داد: مساله این است که با توجه به عدم پذیرش پیش‌فرض آنان از سوی اکثر پیروان ادیان که رویکردی انحصارگرایانه دارند، چگونه گفت‌وگوی ادیان امکان‌پذیر است؟ مدعا این است که گرچه گفت‌وگوی ادیان با رویکرد انحصارگرایانه به‌سادگی میسر نمی‌شود و حتی در میان انحصارگرایان بنیادگرا راهی برای گفت‌وگو گشوده نیست، در صورتی که تعریفی واقع‌بینانه از گفت‌وگو داشته باشیم که هویت دینی حفظ شود و اهدافی مناسب در نظر گرفته شود گفت‌وگو امکان پذیر است.

مشاور عالی ریاست دانشگاه بیان داشت: ضمنا باید توجه داشته باشیم که گفت‌وگوی ادیان در میان انحصارگرایان ضروری‌تر است. به هر حال، حتی با رویکرد انحصارگرایی می‌توان هم گفت‌وگویی معرفت‌شناسانه داشت، هم گفت‌وگویی کارکردی. گفت‌وگوی معرفت‌شناسانه دست‌کم می‌تواند علاوه بر شناخت دیگری و شناخت بهتر از سنت خودی، به رفع سوء تفاهم‌ها کمک کند و در سطح بالاتر این سنخ گفت‌وگو همان است که با عنوان الاهیات تطبیقی توسط الاهیدانان کاتولیک همچون فرانسیس کلونی، کاترین کورنل و فون استوش نظریه‌پردازی شده است، که ضمن تاکید برحفظ هویت دینی با یادگیری از الاهیات دین دیگر به تحکیم و تعمیق باورها و بازسازی بینش‌ها و بازتفسیر باورها می‌پردازد.

دکتر مفتاح در پایان افزود: گفت‌وگوی کارکردی نیز به منظور تعامل برای برطرف کردن معضلات و چالش‌های مشترک مثل مشکلات مربوط به محیط زیست و صلح‌سازی و مانند آن قابل دستیابی است. البته ناگفته نماند که گفت‌وگوی ادیان نیاز به شرایطی از جمله: احترام متقابل، درک متقابل و همدلی دارد که تامین آنها نیازمند آموزش و فرهنگ‌سازی است.